Pompeu Fabra, s’òmine chi at fatu de su catalanu una limba normale
De Sarvadore Serra.
Pompeu Fabra i Poch (Vila de Gràcia, 20 de freàrgiu de su 1868 – Prada de Conflent, 25 de nadale de su 1948) est su babbu de s’istandard modernu de sa limba catalana.
Fabra at cumintzadu istudiende ingenieria industriale, ma a bellu a bellu s’est interessadu, comente autodidata, de filologia. In su 1891 sa sotziedade editoriale L’Avenç at publicadu sa gramàtica “Ensayo de gramática de catalán moderno” in ue, pro sa prima bia cun metodologia sientìfica, Farbra at descritu sa limba faeddada cun una trascritzione fonètica cuidadosa.
Paris cun Joaquim Casas Carbó e Jaume Massó Torrents, issu at cumintzadu sa segunda campagna linguìstica de sa rivista L’Avenç. Custas campagnas sunt istadas sas primas proas sientìficas de sistematizatzione de sa limba.
In su 1902 Fabra at bintu unu cuncursu a sa càtedra de chìmica de s’Iscola de ingenieris de Bilbao, in ue est abbarradu fintzas a su 1912. Mancari nch’esseret a largu dae su logu suo, in cussos annos at aumentadu su traballu suo de filologia.
In su 1906 at leadu parte in su Primu Cungressu Internatzionale de sa Limba Catalana cun sa comunicatzione “Qüestions d’ortografia catalana.”. Su prestìgiu intelletuale suo n’est essidu afortidu meda, a su puntu chi Prat de la Riba l’at cramadu pro ghiare unu progetu de normativizatzione linguìstica de su catalanu. Cando est ghiradu a Catalugna, l’ant isseberadu comente fundadore de sa Setzione Filològica de s’Istitutu de Istùdios Catalanos e at ocupadu una càtedra de sos Istùdios Universitàrios Catalanos.
In su 1912 at publicadu una “Gramática de la lengua catalana”, galu in ispagnolu; un’annu a pustis at bogadu a campu sas Normes ortogràfiques (1913), una reforma ortogràfica manna promulgada dae s’Istitutu de Istùdios Catalanos; custas normas, mancari b’apat àpidu adesiones fervorosas, ant provocadu fintzas una currente de opinione contrària. Unu de sos puntos de base de s’ortografia difesa dae Fabra est su rispetu de sa pronùntzia de sos dialetos e de s’etimologia de sas paràulas. Su “Diccionari ortogràfic” (1917) at cumpletadu sas “Normes” de su 1913.
In su 1918, cun sa publicatzione de sa “Gramàtica catalana”, adotada comente ufitziale, est cumintzada una tapa chi at tentu su mamentu prus de importu in su 1931 cun sa publicatzione de su “Diccionari general de la llengua catalana”. In su matessi annu est essidu su “Curs mitjà de gramàtica catalana”, pessadu mescamente pro s’iscola e torradu a publicare, in su 1968, cun su tìtulu “Introducció a la gramàtica catalana”.
Sas “Converses filològiques” (1924) ant a nàschere dae su disìgiu de Fabra de ispainare sas riflessiones linguìsticas suas. Sunt artìculos bastante curtzos chi ponent e resolvent dudas idiomàticas frecuentes meda. S’annu infatu at publicadu “Les principals faltes de gramàtica”.
In su 1932, Fabra at otentu in manera direta, pro more de su prestìgiu suo, sa càtedra de limba catalana de s’ Universidade de Bartzellona. In su 1933 est devènnidu presidente de su patronadu de s’ Universidade Autònoma de Catalugna, creada pròpiu tando. Su Diccionari de su 1932, giai mentovadu, connotu popularmente comente a “Diccionari Fabra” o “el Pompeu”, est istadu pessadu comente prima manu de unu ditzionàriu ufitziale venidore de s’Istitutu de Istùdios Catalanos. Sos critèrios pro sa redatzione de custu ditzionàriu si podent sintetizare gasi:
1. Esclusione de arcaismos e dialetismos chi sos faeddadores cumprendent pagu.
2. Pònnere a un’ala sas paràulas chi, cun su tempus, ant pèrdidu vigèntzia.
3. No ammìtere paràulas istràngias leadas dae àteras limbas chi intrent in parte de paràulas pròpias de catalanu o chi non permitant de nde creare noas.
4. Inclusione de paràulas tècnicas, previamente catalanizadas, de orìgine gregu-latina e de portada universale.
Pompeu Fabra si nch’est tramudadu a Frantza su 31 de ghennàrgiu de su 1939, chimbe dies a pustis chi sas tropas de su generale Franco nche sunt intradas a Bartzellona. Nch’est istadu in Parigi, Montpeller, Perpinyà e, in fines, Prada de Conflent, in ue est mortu su 25 de nadale de su 1948.
Dae su 14 de cabudanni de su 1945 a su 22 de ghennàrgiu de su 1948 est istadu cussigeri de sa Generalitat in su disterru. In sos ùrtimos annos de sa vida sua, nointames sa situatzione mala, at sighidu a traballare e at ammaniadu una Gramàtica catalana noa, publicada pòstuma in su 1956 dae Joan Coromines.
Sas Obres completes de Pompeu Fabra sunt su resurtadu de unu progetu de istùdiu de sa Generalitat de Catalugna, de s’Istitututu de Istùdios Catalanos e de su Guvernu de sas Ìsulas Baleares, frutu de un’acordu de collaboratzione firmadu in su 2002. In custos volùmenes b’at iscritos pagu connotos e fintzas inèditos. Nde sunt un’esempru sos apuntos leados dae unos cantos alunnos suos in cunferèntzias e cursos, chi mustrant cuntenutos chi non bi sunt in sas òperas de su linguista, o fintzas ideas gramaticales in istadu embrionale chi pustis sunt istadas espostas in sas òperas suas.
In su primu voùmene bi sunt sas primas tres gramàticas, de su 1891, de su 1898 e de su 1912; in su segundu, sas chimbe gramàticas publicadas dae su 1918 a su 1946 e unos cantos cursos orales; in su de tres, sa gramàtica frantzesa de su 1919 e sa gramàtica inglesa de su 1924, paris cun una sèrie de artìculos tècnicos publicados dae su 1887 a su 1926; in su de bator b’est s’òpera ortogràfica de Pompeu Fabra (“Tractat d’ortografia” de su 1904, sas Normes ortogràfiques de su 1913 e su Diccionari ortogràfic de su 1917-1937) e sos manuales linguísticos publicados dae s’Editorial Barcino; su de chimbe, su Diccionari general de la llengua catalana de 1932; su de ses, sas gramàticas de su 1918-1933, sa gramàtica catalana de su 1946 e sa gramàtica pòstuma de su 1956, in prus de sas tradutziones teatrales; in su de sete bi sunt sas “Converses filològiques”; in su de oto, s’“Epistolari” de Fabra e su “Curs de llengua catalana per correspondència”; in su de noe e ùrtimu b’at testos e materiales de su linguista agatados in publicatziones diferentes, una cronologia generale de s’òpera e de sa vida sua e una bibliografia subra de s’òpera e sa figura de Fabra.
Iscarica custu articulu in PDF
Redazione SANATZIONE.EU
